سبک تهران در معماری دوره قاجار؛ معماری مکتب تهران [DOC 49]

آشنایی با سبک شناسی معماری اسلامی ایران

از جمله نویسندگان ایرانی که در زمینه تاریخ نگاری معماری ایران نقش به سزایی داشته اند، می توان به مرحوم پیرنیا اشاره نمود. تالیفات ایشان از جمله منابع مهم درس معماری اسلامی است که در دانشگاه ها تدریس می شود. ایشان با نگاهی باستان شناسانه و با در نظر گرفتن ویژگی های قومی و اقلیمی هر منطقه به دسته بندی آثار معماری ایران در قالب شش سبک یا شوه معماری پرداخته اند. در مقیاس کلان تر هم ایشان آثار معماری اسلامی را به چهار مکتب کلی بخش کرده است که در ادامه این بخش بندی ها آمده است.

مکاتب و سبک های کلی در معماری دوران اسلامی

استاد پیرنیا در کتاب سبک شناسی معماری اسلامی خود، معماری اسلامی را تحت چهار زیر شاخه کلی تقسیم بندی نموده است. این چهار سبک یا مکتب در معماری اسلامی به شرح زیراست:

• سبک ایرانی : شامل عراق کنونی ، هند تا خاور دور و بخش هایی از آناتولی با مرکزیت ایران
• شیوه مصری : شامل مصر و تونس و بخش هایی از شمال قاره آفریقا
• شیوه شامی : شامل رم شرقی و قلمرو امپراطوری بیزانس ، فلسطین و شامات با مرکزیت سوریه کنونی
• شیوه مغربی : شامل بخش هایی از جنوب و جنوب غربی اروپا تا بخش هایی از فرانسه و ایتالیا با مرکزیت قرطبه در اسپانیا

شیوه ها و سبک های معماری سبک ایرانی

سبک ایرانی در معماری اسلامی نیز شامل شیوه های مختلفی است که این شیوه های معماری ایرانی مطابق نظر استاد پیرنیا به ترتیب زیر است:

• شیوه پارسی : از زمان مادها تا حمله اسکندر مقدونی به ایران

• شیوه پارتی : از حمله یونانیان تا اواخر حکومت ساسانیان

• شیوه خراسانی : قرون اولیه اسلامی شامل قرن اول تا چهارم هجری قمری

• سبک رازی : قرن چهار تا اوایل قرن هشت هجری

• شیوه آذری : قرن هشت و نه هجری

• شیوه اصفهانی : قرن ده تا دوره اوایل دوره قاجار

• سبک تهران در معماری و شهرسازی

هنر و معماری در يک محدوده زمانی و مکانی ساکن نخواهد ماند و برای درک و شناخت معماری امروز ايران بايد از معماری دوران پيشين آگاهی داشت تا بتوان آن را مورد ژرفکاوی قرار داد. ايرانيان در طول تاريخ پر فراز و نشيب فرهنگ خود، پيوسته به آفرينش های هنری ديگر جوامع توجه هوشمندانه داشته اند و کوشيده اند از تجربه های آنان بهره گيرند. شايد يکی از عوامل مهم پيشرفت هنر در ايران را بتوان در فرهنگ و تمدن های گوناگون و گاه متضادی دانست که پيوسته مردم ايران با آنها در تماس بوده اند.

يکی از دوره های مهم معماری ايران که نقطه عطفی در تاريخ هنر، معماری و شهرسازی کشور محسوب می گردد، دوران طولانی سلسله قاجار است که نقش بسزايي در تکوين معماری معاصر کشورمان دارد. کمبود مطالعات علمی و پژوهش های گونه شناختی از معماری سبک نوين ( تهرانی ) باعث شده که اين دوره به عنوان « حلقه ای مفقوده » در فرآيند معماری و شهرسازی ايران قلمداد گردد. با پيدايش انقلاب صنعتی و در پی آن پيشرفت های علمی – تکنولوژيکی کشورهای اروپای غربی، موج نوگرايي اين کشورها را فرا گرفت و تبعات آن جهان را درنورديد.

ارزش ها و معيارهای غربی هنگامی که به ايران رسيد به جامعه ای وارد شد که خود در تلاش برای نوسازی خويش بود. در کنار اين تلاش، البته ما شاهد گشايش درهای جامعه بر روی ارزش ها و معيار ها ی برونی نيز هستيم. جامعه ای که احساس می کند برای ادامه حيات بايد دگرگونی هايی را پذيرا باشد. بدين سان تهران مکان تبلور کالبدی انديشه های نو می گردد و مفهومی نوين در قالب « مکتب تهران » می يابد، همان گونه که معماری و شهرسازی نيز رخساره ای ديگر می يابد. گو اينکه اين نووارگی را کم تر در محتوا که در شکل جستجو می کند.                                                              

با اين وجود معماری دوره قاجار، گويش التقاطی خود را بر تداوم و نو شدن مفاهيم کهن می يابد. فضا های شهری ايجاد شده در اين سبک با قدرت و بيانی بی همتا و موزون به گفتگو با فضا های کهن شهری نشسته اند و در اين ارتباط نه گسستگی که پيوستگی را نشانگر هستند.

مکتب تهران و معماری دوره قاجار هنوز حرفی برای گفتن دارد، هنوز زمينه ای را برای انديشيدن به آينده معماری معاصر ايران فراهم می آورد و جای خويش را در تداوم تاريخی و دگرگونی شهر کهن به شهر نوين مشخص می کند. سبک تهران، سبکی است که در آن نقش مايه های هنر شرق و غرب به گونه ای تلفيق شده اند که به سختی می توان مرز اتمام يکی و آغاز ديگری را باز شناخت. در اين آميزش وحدت گرا هنوز برتری با هنر شرق است. سبک تهران، شيوه ای است که جامه کهن شهر را از نو می آرايد و در دل نو وارگی، نو پردازی ويژه خود را مطرح می سازد.

اصول معماری ایرانی از دیدگاه پیرنیا

معماری ایران به عنوان مکتب مهم و تاثیرگذار معماری خاورمیانه دارای قواعد ویژه ای است. این اصول را می توان وجه تمایز مکتب ایرانی و دیگر مکاتب معماری اسلامی دانست. اصول معماری ایران مطابق نظر دکتر پیرنیا به شرح زیر است:

• اصل مردم واری : یعنی پیروی اندام طرح از تناسبات انسانی.
• اصل پرهیز از بیهودگی : هیچ بخش از معماری اسلامی تزئین محض و بیهوده نیست و نمی توان آن را حذف کرد.
• اصل نیارش : نیارش یعنی علم ساختمان یا فن شناخت مصالح است. استفاده از پیمون در نیارش یکی از ویژگی های معماری ایران است.
• خودبسندگـی : به معنی استفاده از مصالح موجود و بومی و شوه های بومی برای ساخت است.
• درون گرایی : احترام به حریم و تمایز بخش خصوصی و بخش عمومی از مهمترین اصول طراحی خانه های مسکونی و کاخ های ایرانی است.

اهداف درس آشنایی با معماری اسلامی ایران

معماری برخاسته از شرایط مسلط اجتماعی، اقتصادی و مذهبی و متاثر از شرایط اقلیمی است، بنابراین تا تغییر شرایط فوق، هنر و معماری بر روند تبعیت از اصول گذشته خود ادامه می دهد. تحولات معماری ایران ( با توجه به تغییرات شدید حکومتی، یورش های اقوام غیر ایرانی و تبادلات با دیگر کشورهای جهان اسلام ) تنها در مرزهای سیاسی و جغرافیایی کنونی قابل تعریف نخواهد بود. از اهداف اصلی این درس ضمن آشنایی با معماری ایران، بررسی میزان تاثیر و تاثر آن از هنر و معماری سرزمین های اسلامی می باشد.

آشنایی با مفاهیم معماری اسلامی ایران

• درک و لمس مشخصات و کیفیت فضایی در این معماری
• آشنایی با اصول و مبانی حاکم بر طرح بناها در این معماری
• هویت بخشیدن به طراحی معماری دانشجویان
• آشنایی با برداشت از اماکن تاریخی

سرفصل درس معماری اسلامی ایران

با توجه به سرفصل دروس مهندسی معماری در دوره کارشناسی این درس می‌کوشد تصویری روشن از معماری اسلامی ایران ارائه دهد. تصویری که گامی نخست برای مؤانست دانشجویان با این معماری غنی به حساب آید. مطالعه جزوه معماری اسلامی حاج قاسمی و جزوه معماری اسلامی متدین برای فهم بیشتر این درس توصیه می شود. مباحث زیر موضوعات اصلی این درس را در بر میگیرند:

• بیان ضرورت ارائه این درس به صورت مبحثی مستقل در میان دروس تاریخ معماری.
• مفاهیم و تعاریف معماری اسلامی به طور کلی و تعریف حوزه معماری اسلامی ایران به طور خاص.
• نحوه شکل گیری معماری اسلامی در ایران و ارتباط آن با معماری قبل از اسلام ایران.
• نیارش سازه های طاقی
• ارائه تصویری کلی از سیر تحول این معماری در طول تاریخ به مدد معرفی دقیق نمونه های مهم و ارزنده،
• تعیین مشخصات آثار و ابنیه دوره های مختلف، تفاوت ها و تشابه های آثار این دوره ها و تعیین نقاط عطف تاریخ این معماری.
• بحث در معرفی انواع بناها و ارایه نمونه هایی از آنها مانند مسجد، مدرسه، مقبره، کاروانسرا، بازار و بناهای وابسته به آن؛ باغ، بناهای خدماتی (حمام و آب انبار و …)، خانه های مسکونی و نیز مجموعه ها.
• مفاهیم پایه معماری اسلامی ، سلسله مراتب ، درون گرایی ، تمرکز و …
• تاثیر معماری ایران در معماری دوران اسلامی
• شناخت عناصر ویژه معماری ایران از جمله ایوان ، گنبد خانه ، تالار ستون دار ، …
• مقایسه تطبیقی معماری ابنیه مذهبی و غیر مذهبی در معماری اسلامی
• شناخت ابنیه چهار بخشی
• نقوش و تزینات در معماری دوران اسلامی
• آشنایی با مشخصات فضاها و اصول حاکم بر انتخاب اشکال، اصول ترکیب و انتظام اشکال و فضاها
• معرفی دقیق عناصر فضایی متشکله بناها شامل حیاط ، شبستان ، رواق، انواع اتاق ها و تالارها…

منابع درس معماری اسلامی ایران برای کنکور ارشد معماری 

• ریچارد اتینگ هاوزن ، هنر و معماری اسلامي، مترجم یعقوب آژند ، 1378
• پوپ ، معماری ایران، ترجمۀ غلامحسین صدری افشار، تهران، انتشارات اختران ،1388
• منصور فلامکی ، اصل ها و خوانش معماری ایراني، نشر فضا  ، 1391
• اولگ گرابار ، شکل گیری هنر اسلام، مترجم مهرداد وحدتی دانشمند  ، 1379
• جرج میشل ، معماری جهان اسلام، ترجمه یعقوب آژند، نشر مولی  ، 1388
• محمد کریم پیرنیا ، شیوه های معماری ایراني ، تدوین غلامحسین معماریان، تهران، مؤسسۀ نشر هنر  ،1396
• محمد کریم پیرنیا  ، معماری اسلامي ایران ، تدوین غلامحسین معماریان، تهران، انتشارات دانشگاه علم و  صنعت ایران ،1372
• حسین زمرشیدی ، طاق وقوس در معماری ایران، شرکت عمران و بهسازی شهری ایران ، 1387
• محمد یوسف کیانی ، تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامي، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) ،1390
• جزوه معماری اسلامی حاج قاسمی
• جزوه معماری اسلامی متدین

دانلود جزوه سبک تهران در معماری دوره قاجار [Word]

در نهایت امیدواریم فایل Word ارایه شده در این بخش مورد توجه شما قرار گرفته باشد و با دانلود جزوه سبک تهران در معماری دوره قاجار به آشنایی بیشتری با این شیوه معماری اسلامی برسید. علاوه بر دانلود مقاله شهرسازی و معماری مکتب تهران در این بخش شما می توانید به صفحه ” جزوات درس معماری اسلامی و منابع کارشناسی ارشد معماری اسلامی “ نیز سر بزنید و جزوات ارشد معماری زرنقش را دنبال کنید.