اتوکد عمارت ارباب هرمز تهران؛ پلان موزه گرافیک ایران [DWG]

عمارت ارباب هرمز از یادگارهای دوره قاجار است. در این بنای دو طبقه می‌توان تلفیقی از معماری سنتی با معماری غربی را مشاهده کرد. این عمارت در دهه ۹۰ مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت و در سال ۱۳۹۳، کار آن به پایان رسید. در بازسازی بنا سعی شده است کلیه شواهد دوره‌‌های مختلف آن قابل شناسایی باشند.

مساحت این عمارت دو طبقه به‌ همراه زیرزمینی کوچک، ۹۰۰ متر مربع است که در آغاز در باغی به وسعت یک میلیون مترمربع بنا شده بود که در حال حاضر ۴۲ هزار مترمربع از آن باقی مانده‌است. مرمت‌کاران امروزی با وجود تغییرات اساسی که عمارت ارباب هرمز در دوره‌های مختلف داشته‌است، هویت اصلی معماری آن را به دوره‌های قاجار و پهلوی نسبت می‌دهند. این عمارت تزئینات بسیار جزئی و کاربندی‌های ساده دارد که حاکی از معماری قاجاری این بنا است.

این عمارت در قسمت بالایی باغ خود قناتی داشت که آب به‌وسیلهٔ لوله‌های سفالی به نام تنبوشه، به‌سمت حوض و فضای حوض‌خانه در طبقهٔ همکف هدایت می‌شد. این عمارت دارای دو گوشواره و هر گوشواره دارای طاقچه‌هایی با رنگ‌های گوناگون است که در زمان پهلوی اول افزوده و در زمان پهلوی دوم، هم‌زمان با دورهٔ ارباب هرمز، اتاق‌های انتهایی آن ساخته شد.

فرم بنای موجود با شکل اولیه آن بسیار متفاوت است و بنا حداقل در چهار مرحله دچار تغییرات اساسی شده است. مطابق شواهد، بنای اولیه منطبق با الگوی کوشک‌های ایرانی و با ابعادی کوچک‌تر بود که تزیینات گچ‌بری و کاشی‌کاری آن به‌صورت نخاله ساختمانی در گمانه‌زنی‌ها به دست آمد. در مرحله بعد این بنای زیبا به‌شکل یک کوشک تابستانی با فضاهای باز، بازسازی می‌شود و نهایتا با حضور ارباب هرمز در بنا، پس از توسعه در دو جبهه غربی و شرقی، قسمت‌های ستون‌دار داخلی با اجرای جرزهای باربر از هم جدا می‌شوند.

در هنگام مرمت بنا عمارت ارباب هرمز یا همان موزه گرافیک بقایای یک حوض هشت ضلعی در زیر لایه ‌های خاک طبقه همکف پیدا شد. ظاهراً پیش از اعمال تغییرات، حوضخانه نیز بخشی از طبقه همکف بوده است. مهم ترین بخش الحاقی ساختمان چهار اتاقی است که به گوشواره ‌ها متصل شده و علاوه بر آن یک راه پله نیز به فضای داخلی گوشواره‌ ها افزوده شده است. در طبقه فوقانی بنا با حذف دیوار غربی تالار، فضای راهرو غربی به فضای تالار اضافه شده و مهم ترین نتیجه این تغییرات از بین رفتن تقارن در پلان عمارت ارباب هرمز تهران است.

علاوه بر آن ترکیب فضای داخلی عمارت نیز به طور کلی تغییر کرده است. اصل تقارن حتی در تعداد و اندازه پنجره‌ های این بخش‌ های الحاقی نیز رعایت نشده و بیشترین تغییرات در نمای شمالی عمارت اعمال شده است. کوچک کردن بازشو های قدی گوشواره‌ ها و تغییر بازشو های طبقه همکف با نرده ‌های فلزی از مهم ترین این تغییرات است.

تحلیل معماری عمارت ارباب هرمز تهران (موزه گرافیک ایران)

پلان عمارت ارباب هرمز تهران در بنای اصلی با بنای فعلی تفاوت دارد. بنای اصلی از یک تالار اصلی، دو راه رو شمالی، جنوبی در طرفین تالار و دو گوشواره در طرفین راه رو ها تشکیل شده است. تالار اصلی که از دو ضلع به ایوان‌ های شمالی و جنوبی راه دارد یک سه دری بزرگ با تناسبات چهار گوش است. راه روها از یک سو میان ایوان‌ های شمالی و جنوبی و از سوی دیگر میان تالار اصلی و گوشواره ‌ها نقش یک پل ارتباطی را دارند.

هر یک از گوشواره ‌ها از دو اتاق کنار هم با یک در میانی در راستای شمالی، جنوبی تشکیل شده‌اند. پلان طبقه همکف نیز تقریباً به همین شکل ولی با اندک تغییراتی طراحی شده، به عنوان مثال در طبقه همکف به جای ایوان شمالی یک راهرو شرقی به غربی وجود دارد. در تالار مرکزی طبقه همکف 8 ستون باربر به صورت چهار جفت احداث شده‌اند.

در ساختمانهای دوره قاجار، سیر توجه به حیاط به مانند کوشک باغهای سنتی و یا حیاط مرکزی، متداول بود. با روند توسعة شهر این مهم در تراکم ساختمانی، این موضوع به تعریف و تأکید بر ورودی، ایوان، مهتابی و تراس انجامید که در معماری سنتی نیز وجود داشت. عنصر حائز توجه در این دوره، به وجود آمدن فضاهایی بسته با عملکردهایی همچون لابی در پلان بوده است.

در دوره اواخر قاجار تا اوایل پهلوی حیاط مرکزی همچنان بخش بزرگی از بناها را تشکیل می دهد و حضور ایوان نیز در کالبد بنا محسوس است. از دلایل این امر میتوان به ارزان بودن زمین، جمعیت کم و تفکر سنتی حاکم بر جامعه اشاره کرد که درنهایت به درونگرایی بیشتر بناها منجر می شده است. به مرور و با ارائۀ نقشه هایی مشابه از کشورهای خارجی تفکیک ورودی و لابی در بنا را با استفاده از دستگاه پله شاهد هستیم.

معماری موزه گرافیک ایران نیز از همین الگوی کلی پیروی می کنید و برای مطالعه بیشتر در این باره توصیه می کنیم مقاله “سیر بالندگی و رشد فضای تهی در کالبدشناسی معماری خانه های تهران” را دنبال کنید.

مصالح و تزیینات معماری موزه گرافیک ایران

سر ستون‌ های گچ بری شده این ستون ‌ها از مهم ترین تزئینات بنا به شمار می ‌روند. نمای جنوبی نمای اصلی بنا است که در آن یک ایوان با تعدادی ستون در طبقه فوقانی خود نمایی می ‌کند. کتیبه بالای در ها و پنجر ه‌ های بازشو چوبی است و با شیشه ‌های رنگی آراسته شده است. نرده‌ هایی به عنوان حفاظ این ایوان نصب شده که طرح چلنگری دارند. ایوان طبقه همکف فاقد ستون است و جرز های چهار گوش آجری وظیفه حمل بار را بر عهده دارند. تنها تزئینات بنا در نمای جنوبی همان گچ بری سر ستون ‌ها است.

دانلود پلان موزه گرافیک ایران (اتوکد عمارت ارباب هرمز تهران)